امیرحسین ولیان_دبیر جمعیت دیده بان طبیعت شاهرود؛ خبر پیدا کردن دو توله یوز آسیایی در پارک ملی توران توسط یک چوپان ! واقعا از آن دست اخبار است که تنها در ایران شنیدنش امکان دارد، یعنی پارک ملی توران که آخرین زیستگاه جهانی یوز آسیایی است همزمان چراگاه گوسفندان است و جولانگاه سگهای گله!! به راستی در کجای دنیا در حالیکه تعداد یک گربه سان ارزشمند به شماره افتاده و امید به زادآوری و تولد توله هایش بسیار ناچیز شده، میزان توجه و حفاظت اینقدر ناچیز است که نخستین کسی که توله یوز را می یابد چوپان است نه محیطبان؟ به یاد داریم که چند ماه قبل تولد چند توله یوز در اسارت که تقریبا هیچ ارزش اکولوژیکی نداشتند برای مدت ها در صدر اخبار سراسر کشور قرار گرفته و تبدیل به شوی تبلیغاتی شده بود به طوریکه تمام فعالان محیط زیست کشور هشدار می دادند از توجه و حفاظت زیستگاه و یوزهای باقیمانده غافل نشوید، اما غافل شدند همچون که از سال ها قبل غافل بودند.
تلاش ها و زحمات محیطبانان با کمترین امکانات را نمی توان نادیده گرفت، اما مثل سایر مشکلات کشور، نگاه و مدیریت کلان ما دچار اشکالات اساسی است؛ گویی هیچ درک و شناختی از اهمیت حفظ یوز، چگونگی حفظ آن و یا اراده ای برای آن وجود نداردوگرنه ما آخرین زیستگاه جهانی یوزهای آسیایی را به قیمت چرای صدها گوسفند تبدیل به جولانگاه سگ های گله نمی کردیم تا با احتمال زیاد یوز ماده را بدرند و توله هایش بدست چوپان بیفتد.
در مطالعه آماری که اخیرا کارشناس حیات وحش دیده بان طبیعت شاهرود امین ولیان ارائه داده، ۳۰ درصد از تلفات یوزهای آسیایی در سال های اخیر در آذر ماه اتفاق افتاده، یعنی درست در آغاز کوچ گله های گوسفند برای قشلاق و جولان سگ های پرتعداد و درنده که امنیت و آرامش را از زیستگاه می گیرند، اما در طی سال های طلایی علیرغم هشدارهای متعدد کارشناسان نتوانستیم حتی در وسعت یک زیستگاه با این درجه از اهمیت، بقای گونه پرچم نظیر یوز آسیایی را بر چرای چند گله گوسفند ترجیح دهیم.
شاید این دو توله ماده آخرین یوزهای آسیایی بدنیا آمده در طبیعت بودند که اینقدر غیر مسئولانه قربانی ندانم کاری دست اندرکاران استانی و مدیران کشور شدند.
همچنین امین ولیان کنشگر محیط زیست، محقق یوزپلنگ و عضو دیده بان طبیعت در این باره می گوید: در ماجرای کشف توله‌های یوزپلنگ که اخیراً خبرساز شدند لازم است گزاره‌های اولیه به طور دقیق چیدمان، نتایج محتمل بررسی و پیرو آن تصمیمات تازه‌ای گرفته شود نخست اینکه چوپان یا گله دار سنگسری در بخشی از منطقه حفاظت شده توران که اجازه چرای گوسفندان وجود داشته مدعی شده که به شکل اتفاقی توله‌های یوزپلنگ را در بیشه زار کشف کرده، ساعت‌ها منتظر مانده اما مادر یوزها را نیافته و برای محافظتشان آنها را به آغل برده، و روز بعد دوباره تلاشی بی ثمر را برای یافتن مادر انجام داده است. دومین گزاره این است که محیط زیست هم بعد از اطلاع، پایش لازم را انجام داده ولی هیچ اثری از مادر توله‌ها نیافته است.
یوز غالباً دو الی چهار توله به دنیا می‌آورد و تنها هنگام شکارِ طعمه توله‌ها را تنها می‌گذارد. سومین گزاره این است که یوزپلنگ‌ها در منطقه‌ای زادآوری انجام می‌دهند که آرامش و امنیت داشته و به لحاظ تأمین غذا مناسب باشد (مثلاً از انسان و گله گوسفندان دور می‌شوند) همچنین سن دو توله یافت شده کمتر از یک ماه بوده است.
حضور دامداران در توران
گزاره بعد آن است که در توران دو نوع دامداری ثابتِ بومی و دامداری عشایری در چهار ماه از سال (۱۵ آذر تا ۱۵ فروردین) رواج دارد اما نزدیک به نیمی از یوزهای تلف شده در ایران توسط سگهای گله و انسان کشتار شده‌اند همچنین یوزپلنگِ مادر در صورت مفقود شدن توله‌هایش به محل حضور آنها بازگشته و جستجوی امیدوارانه خود را ادامه می‌دهد، کما اینکه ریشه نام یوز که از فعل یوزیدن به معنی طلب و جستجو کردن می‌آید مبین رفتار این جانور است.
گزاره آخر اینکه دو توله یافت شده اینک به ناچار به جمع یوزهای در اسارت پیوسته و برای همیشه با طبیعت و حیات وحش وداع نموده‌اند، به عبارتی این توله‌ها از اکوسیستم خارج و دیگر فاقد ارزش اکولوژیکی هستند. لازم به ذکر است تا به حال در دنیا تجربه آزادسازی حتی یک یوزِ در اسارت وجود ندارد، لذا یافتن این دو توله بدون مادر خبر بسیار بدی برای محیط زیست کشور تلقی می‌شود.
با توجه به سن توله‌های یافت شده، یوزِ مادر دهه آخر آبان بچه دار شده یعنی درست در زمانیکه اثری از گله‌های دام عشایری نبوده و منطقه آرام و طعمه‌ها در دسترس بوده‌اند، نزدیک به یک ماه را بخوبی سپری و توله‌ها را بزرگ کرده تا اینکه یک روز، برای تأمین غذا، توله‌ها را تنها گذارده آن هم برای سیر کردن شکم خود چرا که توله‌ها صرفاً شیرخوار بوده‌اند اما دیگر بازنگشته!
قوی‌ترین فرضیه
با توجه به حضور گله دام و یافتن توله‌ها توسط چوپان می‌توان قوی‌ترین فرضیه را این طور دانست که یوزِ مادر توسط سگهای گله تلف شده است! بخصوص که اگر روز و یا روزهای قبل از مواجهه چوپان با توله‌ها، اتفاقی برای یوزِ مادر افتاده بود توله‌ها زنده نمی‌بودند و چوپان با لاشه توله‌ها مواجه می‌شد.
آذرماه خونین
۳۰ درصد یوزهای تلف شده توران طی دو دهه اخیر، فقط در یک ماه از سال یعنی آذرماه تلف شده‌اند! (کشتار ۵۲ یوزپلنگ ایرانی در سه دهه اخیر_ مهر نیوز_ ۳۰ مرداد ۱۴۰۱) این اتفاق همزمانی دقیقی با حضور گله‌های دام از فیروزکوه و سنگسر برای قشلاق به توران که از اوایل آذر وارد منطقه می‌گردند دارد؛ حدود ۱۵۰ هزار گوسفند و بز همراه با چهار هزار سگ گله آن هم به یکباره و به وسیله کامیون‌ها کوچ داده شده و مهلت سازگاری را از حیات وحش می‌ستانند درنتیجه این چنین تاجِ سر حیات وحش ایران و پرچم زیست‌کره توران بر زمین می‌غلتد! ممانعت قانونی و جدی از حضور گله‌های دام عشایری به توران تا زمان خروج دائمی آن از زیستگاه یوزپلنگ آسیایی می‌تواند اقدامی دیرهنگام اما بسیار مؤثر برای بقای نسل این جانور بی همتا و حفظ میراث طبیعی کشور باشد.
