سیدمحمد ظمانی – کارشناس ارشد مدیریت دولتی (تحول)
معضلی که طی سالها بروکراسی اداری در ایران به آن مبتلا بوده ایم و درسالهای اخیر اثرات و شواهد آن را به صورت محسوس در دستگاه های اجرایی مشاهده می شود پدیده ای است که نامش را مدیریت دایی جان ها گذاشته ام.
انتصاب اقوام درجه اول، دوم و سوم مسئولان به یک ارگان و یک دوره محدود نیست، یکی از شعارهای اصلی احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری مبارزه با فامیل بازی در سیستم دولتی بود که نه تنها محمود احمدی‌نژاد بلکه حسن روحانی و ابراهیم رئیسی نیز بر شایسته‌سالاری تاکید داشته‌اند، اما در زمانی که محمود احمدی‌نژاد ریاست دولت را برعهده داشت، انتصاب مهدی خورشیدی دامادش به سمت رئیس سازمان ملی استاندارد ایران حاشیه‌ها را برای او پررنگ کرد.
در ادامه لیستی از اسامی منتشر شد که نشان می‌داد در دولت او بیش از آنچه بشود تصور کرد انتصابات فامیلی وجود دارد و در ادامه لیست نام فرزندش مهدی احمدی نژاد، پروین احمدی‌نژاد خواهرش، حمید رضا افراشته داماد خواهرش، احد قدمی داماد خواهرش نیز مطرح شد.
این رویه در دولت حسن روحانی نیز ادامه داشت و زمانی که کامبیز مهدی‌زاده داماد روحانی به عنوان معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت منصوب شد نوبت به آن رسید که دیگر فامیل‌های او نیز معرفی شوند، حسین فریدون برادر رئیس جمهور، عبدالحسین فریدون، اسماعیل سماوی خواهرزاده روحانی و چند نفر دیگر که به عنوان بستگان رئیس‌جمهور می‌شناختند نیز در دولت پست گرفتند.
سوالی که این روزها ذهن بسیاری از شهروندان را به خود مشغول کرده این است که در حالی که بسیاری از جوانان این شهر با معضل بیکاری رو به رو هستند، چرا برخی از اشخاص باید چند سمت داشته باشد؟ در حال حاضر متاسفانه اتفاقی که به لحاظ فرهنگی در جامعه به‌خصوص در بازار کار و بخش دولتی رخ می‌دهد،پارتی بازی است؛ به دلیل اینکه سیستم اداری درست و اصولی وجود ندارد و متاسفانه در بخش‌های عمومی مثل شرکت‌های وابسته به نهادهای دولتی و… رابطه بر ضابطه می‌چربد و به شکل گسترده‌ای کارها با رابطه انجام می شود. دایی جان ها مدیران بالادستی یا میانی هستند که به نظر بنده به سه دسته تقسیم می شوند:
*کسانی که برای خوش خدمتی به مقامات بالادست خود افرادی را بدون درنظر گرفتن شایسته سالاری در جایگاههای غیر مرتبط و صرفا برای حفظ منافع سیاسی و انتخاباتی آن مقام منصوب می کنند.
*کسانی که جایگاه مدیریتی دارند و افرادی را از خارج از سازمان و بدون داشتن پیشینه فنی به سازمان تحت نظر خود می آورند و در جایگاه های حساس قرار می دهند. در برخی محافل این افراد را مدیران یا نیروهای ستادی می خوانند که همه چیزدان و همه فن حریف هستند و با تغییر مدیربالادستی رخت سفر به ارگان دیگری را می بندند.
* این دسته بیشتر در ادارات دیده می شوند و اتفاقا بیشترین ضرر را به مجموعه می زنند، مدیرانی که افرادی را از بدنه دستگاه یا خارج از آن به عنوان مدیر میانی، مدیرداخلی، مشاور یا عناوین حساس دیگری منصوب می کنند و رابطه خانوادگی دارند و خیلی وقت ها تا مدت ها این رابطه خانوادگی توسط پرسنل کشف نمی شود ولی به عنوان سوگلی مدیر از آن ها یاد می شود. روابطی که در سالهای اخیر در ادارات مختلف با آن برخورد کرده ایم مثل: خواهر زاده، برادر زاده، داماد، داماد خواهر یا برادر، باجناق، داماد باجناق، برادرهمسر، خواهر زاده و برادرزاده همسر و …. اتفاق جالب در این موضوع تفاوت نام خانوادگی افراد با مدیر است که این روابط کشف نمی شود و حتما در این نوع روابط افرادی در ذهن شما در ادارت و سازمان ها نقش بسته است کسانی که به یک باره از قعر جدول رده بندی پرسنل به صدر جدول پرواز می کنند و نه تنها پست بلکه از رانت های اقتصادی و مجوزات با امضای طلایی هم بهره مند می شوند.
متاسفانه این پدیده به دلیل فشار مدیران برای انتصاب و حمایت او از تخلفات احتمالی اثرات بدی را در سازمان و جامعه دارد. البته در قانون قوانینی وجود دارد که اعمال نفوذ و انتصاب افراد با روابط خانوادگی را مورد نفی قرار می دهند اما ظاهرا اقدام موثری در این زمینه اجرا نمی شود که خود جای تفکر و تامل بسیار دارد!!!
در هر صورت جا دارد پای مسئولان نظارتی به موضوع مدیریت دایی جان ها یا سوگلی ها باز شود و از این راه جلوی هرگونه رانت، ارتشا، ترک فعل، زدوبند سیاسی و امضاهای طلایی گرفته شود
. بر اساس اظهار نظر بسیاری از کارشناسان، یکی از شاخص های دولت مشروط و قانونی توجه به صلاحیت، شایستگی ها و امکان استخدام بر اساس امور اکتسابی است و امر غیر قانونی در دولت غیرمشروط به معنای استخدام از طریق پارتی بازی، باند بازی و فامیل گرایی و حاکم کردن امور انتصابی است.
سخن آخر اینکه بدیهی است که هیچ استخدامی نباید بر اساس پارتی بازی، فامیل بازی و روابط باشد بلکه بر اساس اصول قانون اساسی استخدام ها باید در شرایط برابر، برای همه شهروندان، امکان رقابت فراهم کند تا شایسته ترین و کارآمدترین ها جذب شود و انتظار می رود که رسیدگی به این امر از سوی مسئولان دولت سیزدهم بطور جدی مورد توجه قرار گیرد.