دکتر مجتبی واحدی-مدرس دانشگاه
«رفیق سالاری» در علم مدیریت:
معمولا در یک قهوه خانه افراد مشخصی همواره حضور دارند که یا از دوستان و بستگان مسئول قهوه خانه هستند و یا به واسطه ی رفت و آمدهای مکرر و آوردن مشتری های گذرا تبدیل به دوستان قهوه خانه دار شده اند، این افراد به دلیل حضور همیشگی جایگاه مخصوص خودشان را دارند و از امتیازاتی مخصوص برخوردار هستند این پدیده را در علم مدیریت می توان همان «رفیق سالاری» نامید که در نقطه مقابل «شایسته سالاری» است.
همه می دانیم که در یک نظام کارآمد و اثربخش، نیروی انسانی به‌عنوان مهم‌ترین و اساسی‌ترین عامل بین تمام عوامل نظام اداری و سازمانی است در واقع می‌توان گفت نیروی انسانی کارآمد، تنها عنصر بی‌رقیب در عصر رقابتی امروز است و این امر، سازمان‌ها را به سوی سیستمی شایسته‌سالار رهنمون می‌کند.
در جوامع شایسته سالار، نگرش‌های خویشاوندسالاری، قبیله‌گرایی، حزب سالاری مطرود است و یک نظام شایسته‌سالار، نظامی است که در آن افراد مناسب در مکان و زمان مناسب منصوب شده و از آن ها بهترین استفاده در راستای اهداف فردی، سازمانی و اجتماعی می شود .به عبارت دیگر در یک سیستم شایسته سالار با قرار گرفتن افراد در پست‌ها و مسئولیت‌های مناسب بر اساس معیار هایی همچون هوش، دانش در زمینه خاص، مهارت‌ها و توانایی‌هایی لازم، پایبندی به اخلاق بهره‌وری به شدت افزایش پیدا خواهد کرد.
سفارش پیوسته مولا علی (ع) به کارگزاران خویش تأکید بر «شایسته‌سالاری» در گزینش‌ها و پرهیز از رفیق سالاری است به گونه ای که به مالک اشتر میفرماید: ” سپس در امور کارگزارانت بنگر آن‌ها را آزموده به کار گیر و محور گزینشت میل و گرایش شخصی تو نباشد زیرا که این دو کانونی از شعبه‌های جور و خیانت است و از میان آن‌ها افرادی که باتجربه‌تر و پاک‌تر و پیشگام‌تر در اسلامند برگزین، زیرا اخلاق آن‌ها بهتر و خانواده آن‌ها پاک‌تر و همچنین کم طمع‌تر و در سنجش عواقب امور بیناترند”
در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی که توسط رهبر معظم انقلاب صادر شد، نیز شایسته سالاری مورد تاکید قرار گرفته و حضرت آقا یکی از راه های اصلی توسعه کشور و رسیدن به جامعه تراز نظام مقدس جمهوری اسلامی را بهره‌گیری از ظرفیت شایستگان و نخبگان می دانند.
افسوس که با بررسی شیوه مدیریتی برخی از سیاست مداران به این نتیجه می رسیم که متاسفانه هنوز نیز سیستم مدیریت قهوه خانه ای یا همان « رفیق سالاری » بر «شایسته سالاری» ارجحیت دارد.
متاسفانه گاهی در جامعه مشاهده می شود هنگامی که یک فرد در جایگاه بالای مدیریتی یا سیاسی قرار می گیرد بلافاصله رویکرد رفیق سالاری یا ستادسالاری را در پیش می گیرد و در این نوع مدیریت قهوه خانه ای افرادی بیشترین شانس برای ارتقاء مسئولیتی یا دریافت امتیازات بیشتر را دارند که قبلا بیشترین ارتباط یا رفت و آمد را با مدیربالادستی یا نزدیکان آن داشته اند و متاسفانه سایر ملاک ها همچون تخصص و تعهد کنار گذاشته می شود.
امری که متاسفانه باعث کاهش اعتماد شهروندان به این نوع سیاستمداران خواهد شد و این احساس به مردم دست می دهد که آن ها بر اساس سیستم تاراج عمل می کنند و اعطای پست های مدیریتی به افراد، نه بر اساس شایستگی بلکه با توجه به فعالیتهای سیاسی آنان و اینکه تا چه اندازه به سیاستمداران وفادارند واگذار میگردد.
امیدواریم این اندک سیاستمداران نیز به جای پافشاری بر رویکرد اشتباه رفیق سالاری به شیوه صحیح شایسته سالاری روی آورده و با انتصاب مدیران شایسته زمینه های تأمین عدالت اجتماعی، کاهش فساد اداری و مالی، افزایش انگیزش، پویایی و افزایش بهره وری را فراهم کنند.