رضا خداوردی/ دکترای دام و کارشناس تغذیه دام
کمبودهای موجود در نهاده‌های دامی به ویژه در دو سال اخیر نیاز به بکارگیری ضایعات کشاورزی، باغی و صنعتی و به طور کلی پسماندها در تغذیه دام را بالا می برد این موضوع، موضوع امروز و دیروز نیست. موضوعی است که دست کم ۲۰ سال است که در کشور توسط اساتید برجسته و دانشجویانشان در دانشگاه‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است.
کلاس‌های پراکنده‌ای در کشور هم برگزار شده و حتی چندین سال پیش همایشی به همین نام هم در دانشگاه تبریز برگزار شد که بنده افتخار سخنرانی و ارائه مقاله در آن را داشتم. اما اتصال آن در بخش اجرا و ترویج کماکان ضعیف بوده و امروز بیش از پیش نیازمند بکارگیری این دانش در دامپروری هستیم.
همه ما از محدودیت منابع آبی، کمبود بارش، تغییرات اقلیم، فقر مراتع و کمبود نهاده‌های دامی مطلعیم و می‌دانیم این محدودیت‌ها مهمترین موانع بر سر راه توسعه دامپروری است. کشور ما یک کشور غنی از انرژی است و در ازای صادرات این مواد برخی اقلام خوراکی و غذایی را وارد می‌کنیم. سوال دوم این است با واردات می‌توانیم دامپروری را در کشور توسعه دهیم؟
متأسفانه باید گفت توسعه دامپروری را نمی‌توان بر اساس واردات اقلام خوراکی برنامه‌ریزی نمود. برای حل این مسئله دانشمندان هر رشته راهکارهای مختلفی را بررسی و ارائه نموده‌اند که احیاء مراتع، تغییر الگوی کشت محصولات زراعی و باغی، تغیر الگوهای پرورش دام از این دست هستند. اما در بررسی‌هایی که توسط متخصصین تغذیه دام انجام شده است دو راهکار مهم قابل بحث است:
اول استفاده بهینه و درست از منابعی که در اختیار داریم و دوم توجه ویژه به پسماندهای مختلفی کشاورزی و صنعتی که می‌توان بهتر از گذشته در تغذیه دام از آنها استفاده نمود. برای روشن شدن اذهان عمومی در بند اول باید مثالی می‌آورم. از آنجا که هیچ بازده‌ای ۱۰۰درصد نیست در هضم و جذب مواد غذایی در دستگاه گوارش دام هم همواره بخشی از مواد بدون اینکه در بدن بکارگیری شوند از بدن خارج می‌شود. به طور مثال در حالت عادی و نزدیک به استاندارد شاید بتوان گفت ۲۰درصد از نشاسته مصرفی قبل از آنکه به انرژی، شیر و گوشت تبدیل شود از بدن دام خارج می‌شود و اگر به اندازه ذرات خوراک مصرفی دام توجه نداشته باشیم، هر چه از اندازه استاندارد فاصله بگیریم به همان نسبت هم میزان خروج و پرت نشاسته و انرژی بیشتر خواهد بود به طوری که این مقدار اغلب بیش از ۳۰ درصد است.
برای روشن شدن اهمیت بحث پسماندها و تغذیه آن در دام باید گفت ما با حیوانی سر و کار داریم که یکی از بزرگترین نعمات الهی و پر از اعجاب خلقت است. کاه و اقلامی از این دست موادی هستند که از نظر مواد مغذی به شدت ضعیف بوده و ارزش غذایی خاصی ندارند همین دام‌های نشخوارکننده هستند که با مصرف این اقلام برای ما شیر و گوشت تولید می‌کنند. بنده به این حیوانات مبدل‌های بی نظیر انرژی می‌گویم.
در خاتمه باید گفت در استان سمنان بیش از یک میلیون و پانصد رأس دام سبک و هشتادو پنج هزار رأس دام سنگین وجود دارد. نیاز غذایی این تعداد رأس دام در استان سمنان سالانه حدود ۷۸۰ هزار تن کنسانتره و ۵۰۰هزار تن علوفه و منابع فیبری است.