دکترمحمدمهدی کریمی – پژوهشگر و استاد دانشگاه
این یادداشت برشی کوتاه است از دیدگاه دکترمحمدمهدی کریمی محقق ، استاد دانشگاه و فرماندار اسبق شهرستان میامی درخصوص نقد سند آمایش سرزمین استان سمنان؛
آمایش سرزمینی از آن سو مهم است که می‌تواند منشأ تحولات و بسیاری اعتبارات و تحولات باشد و در نتیجه اگر عدالت و توازن در آن رعایت نشود مجموعه استان سمنان به مشکل بر می‌خورد این در حالی است که اقلیتی به دنبال تمرکز همه چیز در یک جا هستند و حاضر نیستند اندک امکانات و تجهیزاتی به دیگر نقاط استان سمنان برسد که همین موضوع آفت بزرگ آمایش سرزمینی است.
برای نقد برنامه‌های آمایش باید از فرایند تهیه آن شروع کرد. به طور کلی اجرای برنامه‌های آمایش سرزمین در ایران از موفقیت چندانی برخوردار نبوده است، اما برای تدوین بهتر این گونه برنامه‌ها می‌توان سوالات زیر را مد نظر قرار داده و به تجزیه و تحلیل آن پرداخت. آیا این برنامه در راستای برنامه‌های بالادستی نظیر چشم‌انداز بیست ساله است؟ آیا در تهیه برنامه پنج‌ساله هفتم نقش دارد؟ یا به عبارتی چه نقشی در تهیه برنامه پنج‌ساله هفتم که به زودی تهیه خواهد شد دارد؟ آیا این برنامه در ادامه برنامه آمایش استان که در سال ۱۳۹۵ تهیه شده است قرار دارد؟ روش تحقیق این برنامه از کجا الگو گرفته است؟ جمع‌آوری داده‌ها به چه طریقی انجام شده است؟
اما فاصله نابرابری در سند آمایش سرزمین استان سمنان به حدی است که توان برقراری توازن و تعادل جمعیت و فعالیت را ندارد بنابراین باید عمیق‌تر مورد توجه قرار گیرد. بدین منظور برای تحقق دو هدف اساسی آمایش یعنی توزیع جمعیت و توزیع فعالیت پیشنهاد ذیل ارائه می‌گردد ایجاد یک شهر تحت عنوان شهر وسمه در مرز بین شهرستان‌های دامغان و شاهرود (کنار کلاته ملا و دهملا) در ابتدای شرق استان برای تجمیع روستاهای منطقه با توجه به ظرفیت‌های کشاورزی و معدنی و ایجاد یک شهر در میانه شرق استان تحت عنوان شهر معدن دشت یا میاندشت با توجه به ظرفیت‌های معادن و گردشگری و با در نظر گرفت برش سفر و کاهش تصادفات جاده‌ای صورت گیرد.
این دو تغییر در شرق استان می‌تواند توزیع جمعیت و فعالیت را از سمت غرب به سمت شرق انتقال دهد. نیز موجب می‌گردد فعالیت‌های مرتبط اعم از صنعتی و گردشگری شکل بگیرد و وضعیت منطقه را با توجه به تعریف و چشم‌انداز آمایش عملیاتی کنند.
در این سند حتی الگوی سابق که شرق استان قطب کشاورزی بود رعایت نشده یعنی برای مثال درباره گلخانه‌ها اصلاً اسمی از شرق استان برده نشده است
در فناوری اطلاعات آی تی آمده است که فناوری اطلاعات در مرکز استان مستقر شود حال باید گفت کدام مرجع و منبع علمی تاکید کرده است که فناوری اطلاعات تنها مناسب شهرستان مرکز است و شهرهای دیگر قابلیت این موضوع را ندارد. در حالی که فناوری اطلاعات یعنی آی تی امروز مبتنی بر فضای مجازی است و می‌تواند در روستاها به همان اندازه شهرها مورد استفاده قرار گرفته و توسعه یابد. ضمن اینکه اگر ملاک استقرار فناوری اطلاعات، صنعتی بودن منطقه است که گرمسار از سمنان صنعتی تر است.
اگر فناوری اطلاعات بر مبنای پارک‌های علم و فناوری است که این بستر در شهرستان شاهرود مهیاتر است. بنابراین پیشنهاد می‌گردد موضوع فناوری اطلاعات از شهرستان سمنان به سطح استان انتقال یابد. تا رشد و توسعه آن در تمام شهرستان‌های استان امکان پذیر شود.
دیگر نقد ما این است که در مقیاس عملکرد سند استانی، ملی و فراملی مشخص نشده است مقیاس عملکرد شهرستان‌ها هر یک از شهرستان‌ها در وظایف، نقش‌ها، تولیدات یا خدماتی که با آنها واگذار شده تا چه سطحی را پوشش می‌دهند. در برخی از حوزه‌ها عملکرد بعضی از شهرستان‌ها ملاک نیست از جمله حمل و نقل هوایی مانند فرودگاه شاهرود، نقش فراملی دارند که جایی اشاره نشده است نقد بعدی این است که در زمینه صنعت و معدن اغلب شهرستان‌های استان و مخصوصاً شرق استان مستعد توسعه صنایع معدنی و همینطور کشاورزی است. پیشنهاد می‌گردد این نقش و موضوع باید به اغلب شهرستان‌ها سرایت داده شود.
برنامه آمایش سرزمین که در دست تهیه است برای یک دوره ۲۴ ساله و تا سال ۱۴۲۵ تدوین و از سوی دیگر محیط‌های کلان معمولاً با توجه به شش مؤلفه (عامل) ذیل بررسی می‌شود: اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، تکنولوژی، زیست محیطی و قانونی، این شش عامل به دو دسته حاکمیتی و مردمی تقسیم می‌شود.
یعنی بستر مؤلفه‌های حاکمیتی (سیاسی، قانونی، زیست محیطی) را حاکمیت آماده می‌کند تا مؤلفه‌های مردم (اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژی) در آن بستر رشد و توسعه پیدا کند.
و برای تهیه اینگونه برنامه‌ها وضعیت همان دو هدف در محدوده جغرافیایی برنامه آمایش مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد. سپس بر اساس اینکه این دو مؤلفه دارای چه معیارها و شاخص‌هایی است و وظایف، تعیین شود. نه اینکه فلان منطقه انگور یا پسته یا کروم دارد پس در تهیه برنامه آمایش توسعه انگور، پسته و استخراج کروم را اضافه کنند.
بر همین اساس برنامه‌های ملی، منطقه‌ای، استانی و شهرستانی تهیه می‌شود بنابراین به طور خلاصه هدف هر آمایش سرزمین، شامل توزیع و متناسب سازی جمعیت و همچنین توزیع و متناسب سازی فعالیت خواهد بود اکنون وضع موجود در شرق و غرب استان در مورد شاخص‌های دو هدف مورد نظر برنامه (توزیع جمعیت و فعالیت) به شرح است که ۵۱ درصد از جمعیت در شرق و حدود ۵۰ درصد در غرب ساکن هستند.
در جمعیت روستایی ۶۹ درصد در شرق و ۳۱ درصد در غرب ساکن هستند در واحدهای صنعتی ۱۷ درصد در شرق و ۸۳ درصد در غرب استقرار دارند و از لحاظ وسعت و جغرافیا شرق ۷۳ درصد و غرب ۳۷ درصد از کل وسعت را به خود اختصاص داده‌اند حال سوال اینجاست که برنامه آمایش سرزمینِ در دست تهیه، چگونه و حداقل بخشی از این دو هدف مورد نظر را محقق خواهد کرد.
با توجه به آنچه از برنامه آمایش سرزمین استان بر می‌آید، در بهترین شرایط وضع موجود را محقق خواهد کرد و نه وضعیت مطلوب؛ به عبارت دیگر با این سند، اتفاقی که در ۴۳ سال گذشته برای شرق استان افتاده، ادامه پیدا خواهد کرد.
یعنی با جمعیت تقریباً برابر و بدون در نظر گرفتن مساحت، غرب استان پنج برابر بیشتر از شرق تولید خواهد داشت بنابراین بعید است این برنامه بتواند توزیع جمعیت و فعالیت را در سطح استان متناسب کند.
از طرف دیگر احداث نیروگاه‌های خورشیدی با مقیاس بزرگ به همراه تولید باطری‌های و پیل‌های ذخیره انرژی نیاز دیگر استان سمنان است که اصلاً شرق در آن جایی ندارد لذا در حالی که در کمال تعجب، اغلب این تکنولوژی‌ها در غرب استان سمنان وجود دارند سهم شرق استان تولید گوجه و سیب زمینی و پیاز است!
متاسفانه هیچ وقت به شاهرود و میامی چیزی نرسیده و همیشه آخر صف بودیم